Gupt Gufa: વનવાસ દરમિયાન શ્રી રામે જ્યાં વિતાવ્યો હતો સમય, ક્યાં છે એ 'ગુપ્ત ગુફા', અંદર છે આખી 'ગુપ્ત નદી'

Gupt Godavri Mystery in Chitrakoot: યુગ વિશે વૈદિક ગણતરીઓ અને પૌરાણિક દાવાઓ દંતકથાઓ નથી, ઘણા સંશોધનોમાં આ પ્રમાણભૂત સાબિત થયું છે. સત્યયુગ, ત્રેતાયુગ અને દ્વાપરના પાત્રો અને ઘટનાઓ વિશે કોઈનો અભિપ્રાય ભલે ગમે તે હોય, પરંતુ પૃથ્વી પર હજુ પણ કેટલીક એવી જગ્યાઓ છે જ્યાં કેટલીક બાબતો એટલી ચોંકાવનારી છે કે પ્રાચીન યુગની ઘટનાઓ વાસ્તવિકતામાં બનતી જણાય છે. આવી જ એક જગ્યા છે ચિત્રકૂટ. તમે બધાએ આ જગ્યાનું નામ તો સાંભળ્યું જ હશે. 

યુપી અને મધ્યપ્રદેશના સરહદી વિસ્તારમાં ફેલાયેલું ચિત્રકૂટ તુલસીદાસ અને રામાયણના કારણે પ્રખ્યાત છે. આજનો વિશેષ અહેવાલ આ ચિત્રકૂટ ભૂમિનો છે, જ્યાં એક પ્રાકૃતિક ગુફા 9.5 લાખ વર્ષ જૂની હોવાનું કહેવાય છે. આ ગુફાની રચના એટલી રહસ્યમયી છે કે તેમાં પ્રવેશતા જ તમને એવું લાગે છે કે તમે કોઈ બીજી દુનિયામાં પહોંચી ગયા છો. 

ગુફાનું રહસ્ય 500 વર્ષ પછી પણ ઉકેલાયું નથી

500 વર્ષ પહેલા રામાયણના લેખક તુલસીદાસે જે ગુપ્ત ગુફા વિશે લખ્યું હતું તેના રહસ્યને આજ સુધી કોઈ ઉકેલી શક્યું નથી. ગુફાનો દરવાજો, એક સાંકડો રસ્તો અને તેની દિવાલો પર અદ્ભુત કુદરતી કોતરણી. બધું એટલું સરસ રીતે બાંધેલું લાગે છે કે દરેક દ્રશ્ય આંખો સામે રહસ્યમય જ બનતી જાય છે. અને આવી સાંકડી ગુફામાં વહેતી આ રહસ્યમય નદી...? લોકોને આ જોઈને નવાઈ લાગે છે, પરંતુ તેમને એ સાંભળીને વધુ આશ્ચર્ય થાય છે કે આ નદીનું પાણી ક્યારેય ઘટતું નથી કે વધતું નથી, તે માત્ર ઘૂંટણ સુધી જ રહે છે. 

પાણી એટલું સ્પષ્ટ છે કે તેની નીચેની આખી પથરાળ જમીન સ્પષ્ટ દેખાય છે. જો તમે ઈચ્છો તો તેને અંજુરીમાં ભરીને પીવો અથવા ભક્તિથી કપાળે લગાવો. ગંગા જેવા પવિત્ર જળવાળી ગુફા અને નદીની આ રહસ્યમય રચના જોઈને તુલસીદાસે નામ આપ્યું હતું...

રહસ્યમય ગુફામાં વહેતી 'ગુપ્ત ગોદાવરી'

ગુપ્ત ગોદાવરી વિશે રામાયણમાં એક સંપૂર્ણ વાર્તા છે. દેશના પશ્ચિમ ઘાટ પર્વતોમાંથી નીકળતી નદી અહીં ચિત્રકૂટમાં કેવી રીતે આવી? જ્યારે ગોદાવરીના પ્રવાહ વિસ્તાર પર નજર કરીએ તો 920 માઈલ લાંબી આ નદી મહારાષ્ટ્રના નાસિકની ત્ર્યંબકેશ્વર ટેકરીમાંથી નીકળે છે અને તેલંગાણા, આંધ્રપ્રદેશ, છત્તીસગઢ અને ઓરિસ્સા થઈને બંગાળની ખાડીમાં પડે છે. યુપી મધ્યપ્રદેશનો આ વિસ્તાર આ રૂટમાં ક્યાંય આવતો નથી. 

રૂટ મેપ સિવાય ચિત્રકૂટમાં ગોદાવરી નદી કેવી રીતે દેખાઈ?

ગુફાની અંદર છુપાયેલ ગોદાવરીના રહસ્યમય પ્રવાહે અનેક દંતકથાઓને જન્મ આપ્યો. તુલસીદાસે પોતે આ વિશે લખ્યું છે...

ગંગા ગુપ્ત ગોદાવરી, બસત જહાં સુર સિદ્ધ।

સેવા પ્રેમ પ્રતીત સો, પ્રગટ મિલે નવનીત।।

તુલસીદાસે ગુપ્ત ગોદાવરીમાં ભગવાન શ્રી રામના દરબાર અને સિંહાસનનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. રામાયણના એક અધ્યાયમાં તેઓ લખે છે...

અમરનાગ વ્યંઢળ દિસપાલા, ચિત્રકૂટ આયે તેહિ કાલા

રામ પ્રણામ કીન સબ કહુ, મદુતિ દેવ લહિ લોચન લહુ!

તુલસીદાસે શ્રી રામના વનવાસની સમગ્ર ઘટના લખી હતી.

એટલે કે ભગવાન શ્રી રામના દર્શન માટે દેવો, નાગ, કિન્નરો અને દિક્પાલ બધા ચિત્રકૂટ આવ્યા અને શ્રી રામચંદ્રજીને વંદન કર્યા. તુલસીદાસે રામાયણ 16મી સદીમાં લખી હતી, એટલે કે ભારતમાં મુઘલ સલ્તનતની સ્થાપના પછી. કહેવાય છે કે જે રીતે તુલસીદાસે રામાયણ લખતા પહેલા ભગવાન શ્રી રામ સાથે જોડાયેલા સ્થળોની મુલાકાત લીધી હતી, તેવી જ રીતે તેમણે ગુપ્ત ગોદાવરીની ગુફાની પણ મુલાકાત લીધી હતી. તેના આધારે તેણે ગુફાની સંપૂર્ણ વિગતો લખી.

ઉદાહરણ તરીકે, તુલસીદાસે ભગવાન શ્રી રામના વનવાસની સમગ્ર ઘટનાને આબેહૂબ રીતે દર્શાવી છે - કૈકાઈના વરદાનથી લઈને નિષાદરાજના સ્થાને તેમના પ્રથમ વિશ્રામ સુધી. ચિત્રકૂટમાં ભગવાન રામના સૌથી લાંબા રોકાણનું આવું આબેહૂબ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. તુલસીદાસ લખે છે.

પ્રથમઃ દેવિ ગીર ગુહા, રાખીર રુચિર બનાય

રામ કૃપાનિધિ કછુક દિન, વાસ કરેંગે આય.

રામાયણના આ ચતુર્થાંશમાં, તુલસીદાસ કહે છે કે ભગવાન રામ ચિત્રકૂટ આવ્યા તે પહેલાં, દેવતાઓએ પર્વતમાં એક ગુફાને સુંદર રીતે શણગારેલી હતી. 

ત્યારથી સ્થાનિક લોકો એવું માને છે. ગુપ્ત ગોદાવરીની ગુફામાં જે રીતે પથ્થરનું સિંહાસન બંધાયેલું જોવા મળે છે, તે પોતાનામાં એક દૈવી સર્જન હોય તેવું લાગે છે. 

ગુપ્ત ગોદાવરીમાં 'રામ સિંહાસન', જ્યાં તેઓ 11.5 વર્ષ સુધી વનવાસમાં રહ્યા

ગુપ્ત ગોદાવરીની રહસ્યમય ગુફાનો ઉલ્લેખ તુલસીદાસ અને અન્ય ઘણા પુરાણો દ્વારા લખાયેલ રામાયણમાં કરવામાં આવ્યો છે. તેના આધારે અનેક સંશોધનો પણ કરવામાં આવ્યા હતા. આમાંનું એક મોટું સંશોધન ભારતીય ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સર્વેક્ષણ દ્વારા પણ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સમયે, તે ટીમના નેતા વિભાગના નાયબ મહાનિદેશક ડૉ. સતીશ ત્રિપાઠી હતા. તે સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું કે ગુપ્ત ગોદાવરી ગુફાનું નિર્માણ 9.5 લાખ વર્ષ પહેલાનું છે. 

ગુફાનો આ બાંધકામ સમયગાળો તેને ત્રેતાયુગ સાથે જોડે છે. આ રીતે તમે તેને પૌરાણિક ગણતરીઓથી સમજી શકો છો. કાર્બન ડેટિંગમાં ગુપ્ત ગોદાવરી ગુફા 9.5 લાખ વર્ષ જૂની હોવાનું કહેવાય છે. આ અર્થમાં, ગુફા ત્રેતાયુગમાં પણ અસ્તિત્વમાં હતી. જો દ્વાપર યુગનો સમયગાળો જોઈએ તો તે 8,64,000 વર્ષ લાંબો માનવામાં આવે છે. જો આમાં કળિયુગના છેલ્લા 5100 વર્ષ ઉમેરીએ તો કુલ સમય 8,69,100 વર્ષ થાય છે. એટલે કે ગુપ્ત ગોદાવરીની ગુફાનું નિર્માણ ત્રેતાયુગના છેલ્લા 80 હજાર વર્ષોમાં થયું હતું.

ગોદાવરી શ્રી રામના દર્શન કરવા આવી

આ ઘટનાક્રમ મુજબ, રામના વનવાસ અને રાવણ સાથેના યુદ્ધના સમયગાળાને જોઈએ તો તે ત્રેતાયુગના ઉત્તરાર્ધમાં એટલે કે છેલ્લા વર્ષોમાં થયું હતું. તે પહેલા ભગવાન રામ તેમના ભાઈ લક્ષ્મણ અને દેવી સીતા સાથે ચિત્રકૂટમાં રહેતા હતા. આ અંગે લોકો ગુફામાં અનેક નિશાનીઓનો ઉલ્લેખ કરે છે. ભગવાન રામના તળાવની જેમ, લક્ષ્મણનું તળાવ અને દેવી સીતાનું તળાવ. 

ગુપ્ત ગોદાવરીનું રહસ્ય આ તળાવ સાથે જોડાયેલું છે. અમારા અહેવાલના પાછલા ભાગમાં ગુફાના પૂજારીએ કહ્યું તેમ, ગૌતમ ઋષિની પુત્રી ગોદાવરી અહીં ભગવાન શ્રી રામના દર્શન કરવા આવી હતી. 

જેમ જેમ બાકીના દેવતાઓ ભગવાન રામના દર્શન કરવા આવ્યા, ત્યારે ગોદાવરીએ સાંભળ્યું કે ભગવાન રામ ચિત્રકૂટમાં આવ્યા છે, તેથી તે ભગવાન રામને મળવા માટે સો યોજનાઓ, એટલે કે લગભગ 1600 મીટર લાંબા ભૂગર્ભ માર્ગ દ્વારા અહીં દેખાયા. મહર્ષિ વાલ્મીકિ પણ તેમના પ્રવાસ માર્ગથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર ચિત્રકૂટમાં ગોદાવરીના દેખાવ વિશે વાત કરે છે. તેઓ તેમની રામાયણમાં લખે છે:- 

તસ્મિન્ ગોદાવરી પુણ્ય નદી પાપ પ્રમોચિની,

ગુપ્ત ગોદાવરી નામના ખ્યાત પુણ્યવિવર્ધિની।।

- મહર્ષિ વાલ્મીકિ

ગુપ્ત ગોદાવરી કન્યા તીર્થ તરીકે પ્રખ્યાત છે.

ગુપ્ત ગોદાવરી વિશેની આ પૌરાણિક કથાઓએ તેને પવિત્ર યાત્રાધામ તરીકે પ્રસિદ્ધ બનાવ્યું. ગુપ્ત ગોદાવરીને તીર્થ તરીકે કન્યા તીર્થ કહેવામાં આવે છે. જ્યોતિષીય ગણતરી મુજબ સૂર્ય અને ગુરુ સિંહ રાશિમાં હોય ત્યારે ગુપ્ત ગોદાવરીમાં સ્નાન કરવાથી બધી પરેશાનીઓ દૂર થાય છે. આવી ધાર્મિક માન્યતાઓની સાથે ગુપ્ત ગોદાવરીની ગુફાને આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિકોણથી પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. તેની પાછળનું કારણ ભગવાન શિવના વરદાનને માનવામાં આવે છે. આ ગુફામાં એક રહસ્યમય શિવલિંગ છે, જે કુદરતી રીતે બનેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામે ચિત્રકૂટમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન તેની પૂજા કરી હતી.

ભગવાન રામ અને શિવ વચ્ચેનો સંબંધ અનોખો છે. જ્યાં ભગવાન શિવ શ્રી રામને પોતાના મનમાં રાખે છે ત્યાં શ્રી રામ શિવને પોતાના ઉપાસક માને છે. આ દૈવી સંબંધની ઝલક રામાયણના બાલકાંડના આ ચતુર્થાંશમાં જોવા મળે છે. 

શિવદ્રોહી મામ દાસ કહેતા 

સો નર સપનેહુ મોહી ના પાવા

-રામાયણ, બાલકાંડ

શિવલિંગમાં ભગવાન શિવની 5 અભિવ્યક્તિઓ છે

આ ચોપાઈ અનુસાર ભગવાન રામ કહે છે કે, હું એવા વ્યક્તિને નહીં મળીશ જે શિવથી ડરતો હોય, પરંતુ મારા પ્રત્યે ભક્તિ હોય, તેના સપનામાં પણ. એવું માનવામાં આવે છે કે આદિદેવ શિવ પ્રત્યેની આ ભાવનાથી ભગવાન રામે ગુપ્ત ગોદાવરીમાં આ શિવલિંગની પૂજા શરૂ કરી હતી. સ્થાનિક પૂજારીઓનું કહેવું છે કે આ શિવલિંગ પોતાનામાં દુર્લભ છે કારણ કે તેમાં ભગવાન શિવના પાંચ અભિવ્યક્તિઓ છે. 

આ રીતે ગુપ્ત ગોદાવરીની ગુફામાં આવેલ આ શિવલિંગ પણ ત્રેતાયુગનો પૌરાણિક પુરાવો છે. આ શિવલિંગ રામ સિંહાસન સિવાય બીજી ગુફામાં છે, અહીં ગોદાવરી ગુપ્ત રીતે દેખાય છે. આ નદીના રહસ્યને સમજવા માટે ઘણા વૈજ્ઞાનિક સંશોધનો કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ આજ સુધી કોઈ એ શોધી શક્યું નથી કે આ ગુફામાં દેખાઈને આ નદી ક્યાં ગાયબ થઈ જાય છે. 

અનુસૂયાની શક્તિને કારણે ગોદાવરી પ્રગટ થઈ 

તેથી, અત્રિ મુનિની તપસ્વી પત્ની અનુસૂયાની શક્તિથી અહીં ગોદાવરી પ્રગટ થઈ હોવાની માન્યતા પ્રબળ બની. કારણ કે આ ગુફાની બહાર કોઈ નદીના આવવા-જવાના નિશાન નથી. ગુપ્ત ગોદાવરીનું પાણી બંને ગુફાઓમાં જ વહે છે. 
તાજેતરમાં જ ભૂસ્તર સર્વેક્ષણ વિભાગના એક સર્વેમાં ગુપ્ત ગોદાવરીને અડીને બીજી ગુફા મળી આવી છે, પરંતુ તે પણ સૂકી છે. તેમાં ન તો કોઈ નદીની કોઈ નિશાની છે કે ન તો ત્રેતાયુગ કે ભગવાન રામ સાથે સંબંધિત કોઈ અન્ય નિશાની છે. આ રીતે, વિંધ્ય પર્વતમાળાની વચ્ચે આ ગુપ્ત ગોદાવરી ગુફા પોતાનામાં રહસ્યમય રહે છે.

Disclaimer: અહીં અપાયેલી માહિતી સામાન્ય માન્યતાઓ અને જાણકારીઓ પર આધારિત છે, ZEE 24 કલાક તેની પુષ્ટિ કરતું નથી.