8 वर्षांचा नवाब अन् ती 45 वर्षांची...ज्याला होत्या 365 राण्या; 27 बेगमना एकाच दिवशी...

आज आपण ज्या नवाबबद्दल बोलत आहोत, त्याच नाव आहे, वाजिद अली शाह जे अवधचे शेवटचे नवाब होते. 1847 मध्ये ते सिंहासनावर विराजमान झाले आणि 1856 पर्यंत त्यांनी राज्य केलं. त्यानंतर इंग्रजांनी त्याची गादीवरून हकालपट्टी केली. सुदीप्ता मित्रा रुपा पब्लिकेशन्सच्या 'अ नवाब अँड अ बेगम' या त्यांच्या नवीन पुस्तकात वाजिद अली शाह बद्दल अनेक गोष्टींचा खुलासा करण्यात आलाय. वाजिद अली शाह यांचा जन्म 30 जुलै 1822 रोजी फरहत बख्श पॅलेसमध्ये झाला होता.  त्याच्या पत्नींची संख्या जवळजवळ 475 पर्यंत पोहोचली होती मात्र, त्याच्या पहिल्या लग्नात एकामागून एक अडचणी आल्या. अवधचे शेवटचे नवाब वाजिद अली शाह पंधरा वर्षांचे झाले तेव्हा, खूप विचारविनिमयानंतर, त्यांचे लग्न मुनीर-उद-दौलाच्या मुलीशी निश्चित करण्यात आले होते. पण हे लग्न त्याच्यासोबत झाले नाही तर तिचा धाकटा भाऊ मिर्झा सिकंदर हशमत बहादूरसोबत झालं. दुसरं नातं सैफुद्दाउल्लाहच्या मुलीशी निश्चित झाले पण हे लग्नही शक्य झालं नाही. (8 year old Nawab and 45 year old woman wajid ali shah who had 365 queens 27 begums in a single day mughal history in marathi)

तिसऱ्या चुलत भावाच्या मुलीशी, जी एक काकू होती, संभाषण पुढे सरकले, पण नंतर कळले की ती मुलगी कुष्ठरोगाने ग्रस्त होती. पण अखेर चौथ्या नात्याचे रूपांतर हे लग्नात झाले. नवाब अली नकी खान यांची मुलगी वाजिद अलीपेक्षा पाच वर्षांनी मोठी असली तरी सर्व काही व्यवस्थित होतं पण या लग्नातही एक अडथळा होता. लग्नाच्या नियोजित तारखेदरम्यान, वाजिद अलीचे काका आणि त्याच्या होणाऱ्या पत्नीच्या काकूचे निधन झाले. त्यामुळे लग्नासाठी नवाबाला पुढील दोन महिने वाट पाहावी लागली. 

1847 ते 1856 पर्यंत अवधचे शासक असलेले वाजिद अली शाहची इतिहासाच्या नोंदींमध्ये एक असा शासक म्हणून ओळख आढळते ज्याने 365 दिवसांपेक्षा जास्त लग्न केलंय. ज्यांच्या आयुष्यात, शासन म्हणजे संगीत आणि आनंदाच्या मेळाव्यात मग्न असणे हे फक्त होते. तो वेश्यालय मालक होता अन् नृत्याचे कार्यक्रम रंगायचे आणि कविताची मैफील व्हायची. 

या नवाबला फारसी आणि उर्दू भाषांचे चांगले ज्ञान होते आणि त्यांनी अनेक पुस्तके लिहिलीय. त्यांनी लखनऊ संस्कृती समृद्ध केली. त्याने लिहिलेली आणि सादर केलेली नाटके, त्याचे संगीत कौशल्य आणि सुंदर इमारती यातून त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक पैलू पाहिला मिळतो. नवाबला आठवणाऱ्या या गटाचे मत आहे की इंग्रजांनी कपट आणि कपटाने त्याचे राज्य हिसकावून घेतले, अन्यथा तो एक चांगला शासक असल्याचे म्हटलं जातं. काही लोक असा उल्लेख करतात की प्रिय नवाब लखनऊ सोडल्यानंतर, लखनऊमधील प्रत्येकजण दुःखी झाला आणि त्याला सतत आठवणीत भावूक व्हायचा. 

आठ वर्षांचा वाजिद अली आणि पंचेचाळीस वर्षांची महिला

सुदीप्ता मित्रा तिच्या पुस्तकात असा उल्लेख आहे की, जेव्हा वाजिद अली शाह 8 वर्षांचा होता, तेव्हा त्या लहान वयातच त्याने पहिल्यांदा त्याच्या एका महिला सहाय्यकाशी शारीरिक संबंध घडले होते. यानंतर तो त्याच्या आईच्या 35 वर्षांच्या सहाय्यकाच्या प्रेमात पडला होता. दोघांमधील प्रेमसंबंध सुमारे 3 वर्षे टिकले होते. वयाच्या 11 व्या वर्षी पोहोचल्यानंतर, वाजिद अली बन्नो साहेब नावाच्या एका महिलेच्या प्रेमात पडले, पण ती आधीच विवाहित होती. त्यामुळे कोणताही संबंध निर्माण झाला नाही. यानंतर राजकुमार बन्नोची बहीण हाजी खानम हिच्या प्रेमात पडला. ती देखील विवाहित होती पण तिने आत्मसमर्पण केले. तिचे वयाच्या 14 व्या वर्षापर्यंत राजकुमाराशी संबंध राहिले.

वाजिद अली शाह यांना बालपणी जे अनुभव आले ते धक्कादायक होते. त्यांच्या आत्मचरित्र "परिखाना" मध्ये त्यांनी लिहिलंय की,  मी आठ वर्षांचा असताना, रहमान नावाच्या एका महिलेला माझ्या सेवेत ठेवण्यात आले. ती सुमारे पंचेचाळीस वर्षांची होती. एके दिवशी मी झोपेत असताना तिने माझ्यावर हल्ला केला. तिने मला धरलं आणि माझ्यासोबत अश्लिल चाळे करायला लागली. मी घाबरलो आणि पळू लागलो. पण तिने मला थांबवले आणि उस्ताद मौलवी साहेबांकडे तक्रार करण्याची धमकी दिली.

मी कोणत्या अडचणीत सापडलो आहे याची मला काळजी वाटत होती. मग पुढची दोन वर्षे, जोपर्यंत रहमान तिथे होती, तोपर्यंत हे रोजचेच झाले. नंतर, आईच्या मदतगार अमीरननेही हेच सगळं केलं. अकरा वर्षांचा झाल्यावर वाजिदला महिलांचा सहवास आवडू लागला आणि बन्नो साहिब आणि हाजी खानम अशी नावे त्याच्या यादीत जोडली जाऊ लागली.

वाजिद अली शाह यांनी त्यांचं आत्मचरित्र "परिखाना" लिहिलंय की, तेव्हा ते फक्त 26 वर्षांचे होते, ज्यामध्ये त्यांच्या सुरुवातीच्या प्रेमकथा स्पष्टपणे नोंदवल्या आहेत. त्यांच्या मते, देवाने प्रत्येक मानवाला प्रेम करण्याची क्षमता दिली आहे. ते वसंत ऋतूतील बाग असायला हवे होते पण माझ्यासाठी ते एक वाया गेलेले जंगल बनले आहे. असं का झालं? नवाब आपल्याला त्या मध्यमवयीन रहमानची आठवण करून देताना म्हणतात जिच्यावर आठ वर्षांच्या राजकुमाराची काळजी घेण्याची जबाबदारी होती पण तिने पुढील दोन वर्षे चुकीच्या हेतूने त्याच्यावर नियंत्रण ठेवलं होतं.

वयाच्या अकराव्या वर्षी, त्याला 35-40 वर्षांच्या अमिराचा सहवास आठवतो, जी तिच्या फॅन्सी कपड्यांसह आणि मेकअपने त्याला मोहित करायची आणि तिच्या नजरा त्याच्यावर खिळवून ठेवायची. मग एका रात्री, तो अंथरुणावर एकटाच पाहून ती त्याच्यासोबत झोपली. त्यावेळी त्यांच्यात जे काही घडले त्यात भीती किंवा दबाव नव्हता.

4 लग्नांची परवानगी होती मग शेकडो लग्ने का केली गेली?

इस्लाम चार लग्नांना परवानगी देतो, पण सर्वांना समान वागणूक दिली जाईल. मग नवाबसाठी शेकडो विवाह कसे शक्य झाले? नवाब शिया होता, जो दोन प्रकारचे विवाह करतो. आयुष्यभर टिकणारे लग्न आणि दुसरं लग्न 'मुताह' आहे. जे एका निश्चित कालावधीसाठी केलेला करार असतो. हा करार एका दिवसापासून एक वर्ष किंवा त्याहूनही अधिक कालावधीचा असतो. या अटींमध्ये पत्नी मुस्लिम, ख्रिश्चन किंवा यहूदी असणे गरजेचं असते. 

या नात्यादरम्यान पत्नी गर्भवती राहिल्यास, मूल कायदेशीर मानले जाते. या धार्मिक स्वातंत्र्यामुळे वाजिद अली शाह यांना एकामागून एक लग्न करण्याचा मार्ग मोकळा झाला होता. लखनऊहून वनवास आणि कोलकात्यात तीन दशकांच्या वास्तव्यादरम्यान, मुताह संबंधातील पत्नींसोबत केलेल्या करारात कालांतराने झालेल्या त्रुटींवरून नवाब आणि ब्रिटिश राज्यकर्त्यांमध्ये सतत वाद आणि पत्रव्यवहार इतिहासाच्या पानात पाहिला मिळतात. 

नवाबला 365 बायका...

इतिहासकार रोझी लेव्हलिन-जोन्स त्यांच्या 'द लास्ट किंग इन इंडिया: वाजिद अली शाह' या पुस्तकात असा उल्लेख आहे की, नवाबने अनेक किलोमीटर पसरलेल्या या विशाल बंगल्याला "सुलतान खाना" असं नाव दिलं होतं. आत एक खाजगी मशीदही बांधली होती. जेव्हा नवाब वाजिद अली शाह लखनऊहून आले तेव्हा त्यांच्या 365 बायका, मुलं, मंत्री, स्वयंपाकी, द्वारपाल, रक्षक आणि नोकर हे देखील त्यांच्यासोबत कलकत्त्याला आले. सुलतान खाना सर्वांना सामावून घेण्यासाठी लहान होता आणि नवाबाला त्याच्या शेजारी आणखी दोन बंगले भाड्याने घ्यावे लागले होते.

एकाच वेळी 27 बायकांना घटस्फोट

ब्रिटीश सरकार नवाब वाजिद अली शाह यांना दरमहा 1 लाख रुपये भत्ता द्यायचे. मात्र या पैशातून त्यांना त्यांचे काम सांभाळणे कठीण जात होते. एकदा नवाबांच्या एका बेगम माशुक महलच्या मुलाने इंग्रजांकडे तक्रार केली की नवाब त्याच्या आईला तिच्या राहणीमानासाठी पैसे देत नाहीत.

रवी भट्ट त्यांच्या 'द लाईफ अँड टाईम्स ऑफ द नवाब्स ऑफ लखनऊ' या पुस्तकात लिहितात की, ब्रिटिश सरकारने नवाब वाजिद अली शाह यांना त्यांच्या बेगमच्या भत्त्यात दरमहा 2500 रुपये वाढ करण्याचे आदेश दिले होते. यामुळे नवाब इतका नाराज झाला की त्याने एकाच दिवसात आपल्या 27 बायकांना घटस्फोट दिला.