Property Registration કઈ રીતે કરી શકાય, રજિસ્ટ્રેશન સમયે આ ભૂલો ના કરતા

Land Registry Rule Land or House Registry: રજિસ્ટ્રેશન એક્ટ (Registration Act 1908)ની કલમ 17 મુજબ, સ્થાવર મિલકતના (Immovable property) વેચાણ સાથે સંકળાયેલા તમામ વ્યવહારો (રૂ. 100 થી વધુ મૂલ્યની) રજિસ્ટર્ડ હોવી આવશ્યક છે. જ્યારે પણ આપણે કોઈ પ્રોપર્ટી ખરીદીએ છીએ ત્યારે આપણા મનમાં પહેલો પ્રશ્ન એ આવે છે કે તેનું રજીસ્ટ્રેશન કેવી રીતે અને ક્યાંથી કરાવવું કારણ કે પ્રોપર્ટીની નોંધણીની પ્રક્રિયા થોડી જટિલ હોય છે, તો ચાલો આપણે સમગ્ર પ્રક્રિયાને વિગતવાર સમજીએ.

રજિસ્ટ્રેશન એક્ટ (Registration Act 1908) ની કલમ 17 મુજબ, સ્થાવર મિલકતના (Immovable property)  વેચાણ સાથે સંકળાયેલા તમામ વ્યવહારો (રૂ. 100 થી વધુ મૂલ્યની) નોંધાયેલ હોવા આવશ્યક છે. આનો અર્થ એ છે કે સ્થાવર મિલકતના (Immovable property) વેચાણ સાથે સંકળાયેલા તમામ વ્યવહારો રજિસ્ટર્ડ હોવા જોઈએ, કારણ કે 100 રૂપિયામાં કોઈપણ સ્થાવર મિલકત (Immovable property) ખરીદી શકાતી નથી.

રજિસ્ટ્રેશન માટે કયા દસ્તાવેજો ફરજિયાત છે
જો તમે સ્થાવર મિલકત (Immovable property) ભેટ તરીકે મળી હોય અથવા અન્યથા વસિયત કે લેણદેણ  રૂ. 100 થી વધુ રકમની હોય તો સ્થાવર મિલકતના વેચાણ સાથે સંકળાયેલા વ્યવહારમાં, અથવા જો તમે કોઈ સ્થાવર મિલકત એક વર્ષથી એક વર્ષના સમયગાળા માટે લીઝ પર લીધી હોય. બીજા વર્ષ સુધી અથવા અથવા તમે ટ્રાન્સફર ઑફ પ્રોપર્ટી એક્ટ, 1882ની કલમ 53A માં ઉલ્લેખિત હેતુઓ માટે સ્થાવર મિલકતને સ્થાનાંતરિત કરવાનો કરાર કર્યો છે, તો તમારે દસ્તાવેજોનું રજિસ્ટ્રેશન કરાવવું ફરજિયાત છે.

સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ભારતીય સ્ટેમ્પ એક્ટ અને રજીસ્ટ્રેશન એક્ટ (Indian Stamp Act and Registration Act) હેઠળ આવે છે. મિલકતની માલિકી ટ્રાન્સફર કરતી વખતે ખરીદદારે રાજ્ય સરકારને સ્ટેમ્પ ડ્યુટી અને નોંધણી ચાર્જ (Registration Charges) ચૂકવવો પડે છે.

તે રાજ્યનો વિષય હોવાથી, તેના દરો વિવિધ રાજ્યોમાં બદલાઈ શકે છે. ઘણા રાજ્યોમાં, સ્ટેમ્પ ડ્યુટી અને નોંધણી ફી કુલ વ્યવહાર મૂલ્યની ટકાવારી તરીકે ચૂકવવાપાત્ર છે. શહેરી વિસ્તારો માટે રાજ્યોમાં સ્ટેમ્પ ડ્યુટી વધારે છે. વધુમાં, મહિલાઓની કૌટુંબિક મિલકતોની માલિકીનો પ્રચાર કરવા માટે મહિલા ઘર ખરીદનાર માટે પ્રોત્સાહનો છે. તો ચાલો આ સમગ્ર પ્રક્રિયા વિશે વિગતવાર જાણીએ.

દસ્તાવેજોનું રજિસ્ટ્રેશન
સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ભર્યા પછી, દસ્તાવેજો ભારતીય નોંધણી અધિનિયમ હેઠળ નોંધાયેલી હોવા જરૂરી છે. આ પ્રક્રિયા સબ-રજિસ્ટ્રાર ઑફિસમાં પૂર્ણ થાય છે જે વિસ્તારના અધિકારક્ષેત્રમાં આવે છે જ્યાં મિલકત આવેલી છે. દસ્તાવેજોની નોંધણીનો મૂળ હેતુ દસ્તાવેજોને વ્યવહારમાં મૂકવાનો છે. જ્યાં સુધી સરકારી રેકોર્ડમાં ખરીદનારના નામે ડીડ નોંધવામાં ન આવે ત્યાં સુધી તેને ઘરનો સત્તાવાર માલિક ગણવામાં આવતો નથી. રજિસ્ટ્રેશનની મૂળ નકલ રજિસ્ટ્રાર પાસે રહે છે, જે કોઈપણ વિવાદના કિસ્સામાં સંદર્ભિત (refer)કરી શકાય છે.

સંપત્તી નોંધણીની પ્રક્રિયા શું છે?
સૌથી પહેલું એ સ્ટેજ છે કે આપણે વિસ્તારના સર્કલ રેટના (Circle Rates) આધારે મિલકતની કિંમતનો અંદાજ કાઢવો પડશે. તે પછી સર્કલ રેટની વાસ્તવિક કિંમત સાથે સરખામણી કરવી પડશે. સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ભરવા માટે વાસ્તવિક મૂલ્ય અને સર્કલ રેટ (જે વધારે હોય તે) લાગુ થશે. તમારે બીજી વસ્તુ એ કરવાની છે કે તમારે ગણતરી પછી જે મૂલ્ય આવે છે તેના બિન-ન્યાયિક દસ્તાવેજો ખરીદવા પડશે.

તે પછી તમે રૂબરૂ અથવા ઓનલાઈન સ્ટેમ્પ પેપર ખરીદી શકો છો. દસ્તાવેજો અને ઓનલાઈન ઈ-સ્ટેમ્પ લાઇસન્સ પ્રાપ્ત વિક્રેતાઓ પાસેથી ઉપલબ્ધ થશે. સ્ટેમ્પ ડ્યુટી સ્ટેમ્પના કલેક્ટર મારફત ચૂકવવાની હોય છે અથવા જો તે ચૂકવવામાં આવી હોય તો તેના પુરાવા રજૂ કરવાના રહેશે.

આ બધું થઈ ગયા પછી, હવે તમારે સ્ટેમ્પ પેપર પર વેચાણ ડીડ (Sale Deed) તૈયાર કરવી પડશે. વ્યવહારની પ્રકૃતિ અનુસાર વિષયવસ્તુ બદલાય છે, જેમકે વેચાણ, લીઝ, ગીરો અથવા પાવર ઓફ એટર્ની હોઈ શકે છે.

હવે ટ્રાન્ઝેક્શન કરનાર પાર્ટીએ ડીડની નોંધણી કરાવવા માટે બે સાક્ષીઓ સાથે સબ-રજિસ્ટ્રાર ઑફિસમાં જવું પડશે. જે લોકો આ પ્રક્રિયામાં સામેલ છે તેમની પાસે ફોટો, આઈડી પ્રૂફ (Aadhar, Driving license, Ration card) વગેરે હોવું આવશ્યક છે. ડીડની અસલ નકલ સાથે તેની બે ફોટોકોપી પણ લો. વેચાણ ડીડ રજીસ્ટર થયા પછી, તમને એક રસીદ મળશે. બેથી સાત દિવસ પછી, તમે ફરીથી સબ-રજિસ્ટ્રાર ઑફિસમાં જઈ શકો છો અને વેચાણ દસ્તાવેજ મેળવી શકો છો.

સમયમર્યાદા અને ફી
જે દસ્તાવેજો ફરજિયાત રીતે રજીસ્ટર કરાવવાના હોય છે તે અમલના ચાર મહિનાની અંદર નિયત ફી સાથે સબમિટ કરવાના રહેશે. જો તમે નિર્ધારિત સમયની અંદર નિર્ધારિત ફી જમા કરાવી શકતા નથી, તો તમે સબ રજિસ્ટ્રારની ઑફિસમાં અરજી દાખલ કરી શકો છો અને આગામી 4 મહિનામાં વિલંબ માટે માફી માંગી શકો છો.